పరిణామేమృతోపమమ్‌,
తత్సుఖం సాత్త్వికం ప్రోక్త
మాత్మబుద్ధి ప్రసాదజమ్‌.
ఓ సుఖము ప్రారంభమునందు విషమువలెను, పర్యవసానమందు అమృతమును బోలినదిగను నుండునో, తన బుద్ధియొక్క నిర్మలత్వముచే గలుగునట్టి ఆ సుఖము సాత్త్వికమని చెప్పబడినది .
******************************************************************************************* 37
విషయేంద్రియసంయోగా
ద్యత్తదగ్రేమృతోపమమ్‌,
పరిణామే విషమివ
తత్సుఖం రాజసం స్మృతమ్‌.
ఏ సుఖము విషయేంద్రియ సంబంధము వలన మొదట అమృతమునుబోలియు, పర్వవసానమందు (అనుభవానంతరరమున) విషము వలెను నుండుచున్నదో అట్టి సుఖము రాజసమని చెప్పబడననది .
******************************************************************************************* 38
యదగ్రే చానుబంధే చ
సుఖం మోహనమాత్మనః,
నిద్రాలస్యప్రమాదోత్థం
తత్తామసముదాహృతమ్‌.
నిద్ర, సోమరితనము, ప్రమత్తత - అనువాని వలన బుట్టినదై ఏ సుఖము ఆరంభమందును, అంతమందును (అనుభవించినమీదట) తనకు మోహమును (అజ్ఞానమును, భ్రమను) గలుగజేయుచున్నదో అది తామససుఖమని చెప్పబడినది.
******************************************************************************************* 39
న తదస్తి పృథివ్యాం వా
దివి దేవేషు వా పునః,
సత్త్వం ప్రకృతిజైర్ముక్తం
యదేభిస్స్యాత్త్రిభిర్గుణైః.
ప్రకృతి (మాయ) నుండి పుట్టినవగు ఈ మూడు గుణములతో గూడియుండని వస్తు వీ భూలోకమున గాని, స్వర్గమందుగాని, దేవతలయందు గాని ఎచ్చటను లేదు.
******************************************************************************************* 40
బ్రాహ్మణ క్షత్రియ విశాం
శూద్రాణాం చ పరంతప,
కర్మాణి ప్రవిభక్తాని
స్వభావ ప్రభవైర్గుణైః.
శత్రువులను తపింపజేయు ఓ అర్జునా! బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్య శూద్రులకు (వారి వారి జన్మాంతర సంస్కారము ననుసరించి) స్వభావము (ప్రకృతి) వలన పుట్టిన గునములనుబట్టి కర్మలు వేరువేరుగా విభజింపబడననవి.
******************************************************************************************* 41
శమోదమస్తపః శౌచం
క్షాంతిరార్జవ మేవ చ,
జ్ఞానం విజ్ఞాన మాస్తిక్యం
బ్రాహ్మం కర్మ స్వభావజమ్‌.
అంతరింద్రియ నిగ్రహము (మనోనిగ్రహము) బాహ్యేంద్రియ నిగ్రహము, తపస్సు, శుచిత్వము, ఋజుమార్గవర్తనము, శాస్త్రజ్ఞానము, అనుభవజ్ఞానము, దైవమందు, గురువునందు, శాస్త్రమందు నమ్మముగలిగియుండుట స్వభావమువలన పుట్టిన బ్రాహ్మణకర్మయై యున్నది.
******************************************************************************************* 42
శౌర్యం తేజో ధృతిర్దాక్ష్యం
యుద్ధేచాప్య పలాయనమ్‌,
దాన మీశ్వర భావశ్చ
క్షాత్రం కర్మస్వభావజమ్‌.
శూరత్వము, తేజస్సు (కీర్తి, ప్రతాపము), ధైర్యము, సామర్థ్యము, యుద్ధమునందు పాఱిపోకుండుట, దానము (ధర్మపూర్వక), ప్రజాపరిపాలనాశక్తి (శాసకత్వము) - ఇయ్యవి స్వభావము వలన పుట్టిన క్షత్రియ కర్మమైయున్నదది.
******************************************************************************************* 43
కృషి గోరక్ష వాణిజ్యం
వైశ్యం కర్మ స్వభావజమ్‌
పరిచర్యాత్మకం కర్మ
శూద్రస్యాపి స్వభావజమ్‌.
వ్యవసాయము, గోసంరక్షణము, వర్తకము వైశ్యునకు స్వభావజనితములగు కర్మములైయున్నవి. అట్లే సేవారూపమైన కర్మము శూద్రునకు స్వభావసిద్ధమై యున్నది.
******************************************************************************************* 44
స్వే స్వే కర్మణ్యభిరత
స్సంసిద్ధిం లభతే నరః,
స్వకర్మ నిరతస్సిద్ధిం
యథా విందతి తచ్ఛృణు.
తన తన స్వాభావిక కర్మమునం దాసక్తి (శ్రద్ధ) గల మనుజుడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని బొందుచున్నాడు. స్వకీయకర్మయం దాసక్తిగలవాడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని యెట్లు పడయగల్గునో దానిని చెప్పెదను వినుము.
******************************************************************************************* 45
